rüzgarın aşındırması - rüzgarın biriktirme özelliği - mantar kayaların oluşumu - kumullar nasıl oluşur
A.Rüzgarların Oluşturduğu Yer şekiller:
Rüzgarların bir bölgede etkili olabilmesi için o bölgenin kurak veya yarı kurak özellikte olması gerekir.Ayrıca biki örtüsünün varlığı da rüzgarın yeryüzünü şekillendirerek şekiller oluşturmasını engeller. Yeryüzünü teşkil eden malzemelerin gevşek özellikte olması rüzgar aşındırmasını kolaylaştırır.Anlaşılacağı gibi rüzgarların en fazla çöllerde etkili olması bir tesadüf değildir.
Yani rüzgarın bir bölgeyi şekillendirebilmesi için;
Kurak veya yarı kurak iklim şartları
Bitki örtüsünün olmaması veya zayıf olması
Yüzeyi olşuturan malzemenin gevşek olması gibi şartların bulunması gerekir.
A.1. Rüzgar Aşındırma şekilleri:
a)Mantar kaya: Rüzgarın sürtünme etkisinin yanında taşıdığı malzemelerin çarpma etkisi de vardır(korrazyon).Rüzgarın az miktarda sürtünme etkisi ve taşıdığı malzemelerin çarpma etkisi sonucu Kayaların alt kısımları oyulup üst kısımları şapka şeklinde kalabilir. Bu şekle Mantar kaya adı verilir.
images Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri
Kayaların üzerinde suların çözme etkisi sonucu ortaya çıkan ayrışma ürünlerinin rüzgarlar tarafından uzaklaştırılması sonucu oluşan küçük oyuklardır(kovuk).
b)Tafoni:tafoni Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri
c)şahit Kaya: Aslında adı üzerindedir. Çevredeki daha gevşek malzemelerin rüzgar tarafından aşındırılıp uzaklaştırılması sonucu daha dayanıklı(dirençli) olduğu için aşınma süreçlerinden daha az etkilenen aşınma artığı kayalardır.Rüzgar çevredeki kolay aşınan malzemeleri taşımış ve bölgeden uzaklaştırmıştır. Yani şahit kaya etrafındaki tüm aşınım ve taşınım süreçlerine şahit olmuştur.
d)Yardang: Kil, marn, kumtaşı gibi sert olmayan, kolay aşınabilen taşların süpürülmüş inden doğmuş İnce uzun yarıntılardır.Yamaçlardaki gevşek malzemelerin rüzgar tarafından aşındırılıp taşınması sonucunda orada kalan ve dirençli kayaçların oluşturduğu girintili çıkıntılı oluklu yer şekilleridir.Orta Asya’da bolca görülür.
Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri
A.2.Rüzgar Birikim şekilleri:
a)Kumullar:Çöllerde görüldüğü gibi günlük sıcaklık farkının fazla olduğu gezegenlerde (Mars,Venüs gibi) ve uydularında da(Ay gibi) görülür.Anlamlı bir şekil almamış kum yığıntılarıdır.Rüzgarlar tarafından taşınan kumların bir yerde biriktirilmesi sonucu oluşurlar.Deniz kenarlarında, kurak ve yarı kurak bölgelerde ve çöllerde yaygın olarak görülür.
Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri
b)Barkan: Rüzgarların taşıdıkları kumları hilal biçimindeki tepeler şeklinde biriktirmesi sonucu oluşurlar. Hilalin uç kısımları rüzgarın esme yönüne bakar yani rüzgarın esme yönüne dikey doğrultuda uzanır.
barkann Rüzgar aşındırma ve biriktirme şekilleri
c)Lösler:Rüzgar tarafından taşınıp biriktirilen kum ve mil boyutundaki malzemelerin bir yerde depolanmasıyla oluşan bir tür toprak. Kum ve mil boyutundaki malzemelerden oluştuğu için kolayca ufalanabilir.Genellikle sarımsı bir renge sahiptir ve gözeneklidir.
